Badania są prowadzone we współpracy z projektem włoskiej misji archeologicznej Uniwersytetu w Udine (pod kierownictwem prof. Daniele Morandi Bonacossi) pt. „Land of Nineveh Archaeological Project.” Celem projektu jest ustalenie dokładnej lokalizacji Bitwy pod Gaugamelą.
Bitwa pod Gaugamelą, stoczona w 331 r. p.n.e. pomiędzy wojskami macedońsko-greckimi pod dowództwem Aleksandra Wielkiego a armią perską dowodzoną przez achemenidzkiego króla, Dariusza III, jest często określana jako jedna z najważniejszych bitew w dziejach świata starożytnego. Istotnie, ostateczny rezultat bitwy zarówno doprowadził do upadku liczącego pod dwieście lat imperium perskiego jak i otworzył drzwi do nowej epoki, znanej dziś powszechnie jako „epoka hellenistyczna”. Epoka hellenistyczna przyniosła bezprecedensowe rozpowszechnienie się kultury greckiej na całym starożytnym Bliskim Wschodzie (aż po współczesny Pakistan), co z kolei wycisnęło niezatarte znamię na dziedzictwie kulturowym zarówno świata śródziemnomorskiego, jak i Bliskiego Wschodu, które trwa do dzisiaj.
Pomimo wielkiego znaczenia bitwy, jej dokładna lokalizacja nie jest pewna. Ta sytuacja wynika ze stanu zachowanych źródeł starożytnych – pisarze antyczni nie dostarczają nam precyzyjnych informacji o charakterze geograficznym i topograficznym (a przynajmniej nie w stopniu, który odpowiadałby współczesnym geografom i kartografom). W rezultacie, nie powinno nikogo dziwić, że współcześni badacze nie osiągnęli konsensusu dotyczącego lokalizacji pola bitewnego pod Gaugamelą, sugerując kilka różnych lokacji: Karamleis, Karakosz, Tell Aswad, (rejon na południe od) Wardak, i Tell Gomel.
Aktualny stan badań nad Gaugamelą wyraźnie wykazuje szereg braków. Przede wszystkim, dotychczasowe identyfikacje nie były oparte na szczegółowych badaniach terenowych. Dwa powody mogą skłaniać nas do podjęcia teraz długo dyskutowanego zagadnienia identyfikacji starożytnej Gaugameli. Po pierwsze, niedawny okres stabilizacji politycznej w Kurdyjskim Okręgu Autonomicznym w północnym Iraku doprowadził współczesną archeologię w regionie do pełnego rozkwitu. Ponad 40 międzynarodowych misji archeologicznych rozpoczęło swoje prace w kurdyjskim Iraku w ostatniej dekadzie, i z każdym rokiem ta liczba rośnie. Po drugie, rozwój współczesnej technologii (zwłaszcza teledetekcji i GIS-u) umożliwia nam dziś pracę ze znacznie lepszymi technikami niż nawet kilka dekad temu, nie wspominając już o latach czterdziestych XX w., kiedy dwie główne identyfikacje pola bitewnego pod Gaugamelą zostały sformułowane.
Celem naukowym projektu jest ustalenie dokładnej lokalizacji bitwy pod Gaugamelą w świetle badań multidyscyplinarnych, ze szczególnym uwzględnieniem metod historii starożytnej i archeologii krajobrazu (użycie pisanych źródeł starożytnych i literatury przedmiotu, archiwalnych i współczesnych danych kartograficznych, teledetekcji, operacji GIS [Systemy Informacji Geograficznej] i badań terenowych z uwzględnieniem wybranych pomiarów geofizycznych).
Kierownik projektu dr. hab. M. Marciak
Wykonawcy: dr Marcin Sobiech (Toruń, EXGEO Professional Map), dr Robert S. Wójcikowski (Instytut Archeologii UJ), dr Tomasz Pirowski (Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie).
M. Marciak, M. Sobiech, T. Pirowski, Alexander the Great’s Route to Gaugamela and Arbela, in: “Klio. Beiträge zur Alten Geschichte” 102 (2020) – w druku
Przedłożone
M. Marciak, M. Sobiech, T. Pirowski, Alexander the Great in Mesopotamia in 331 BCE
M. Marciak, M. Sobiech, T. Pirowski, The Battle of Gaugamela and the Question of Visibility on the Battlefield
M. Marciak, R. Wójcikowski, D. Morandi Bonacossi, M. Sobiech, The Battle of Gaugamela in the Navkur Plain in the Context of the Macedonian and Persian Art of Warfare
M. Marciak, T. Pirowski, M. Sobiech, In Search of Alexander the Great’s Military Camp at Gaugamela in the Navkur Plain
W przygotowaniu
Wójcikowski, R.S., Morandi Bonacossi, D., Marciak, M., Memorials of the Battle of Gaugamela in the Navkur Plain
Marciak, M., Sobiech, M., In Search of the Plains of Gaugamela
Marciak, M., Sobiech, M., Pirowski, T., Gaugamela in the Plains of Nineveh? The Southern Location of the Battle of Gaugamela Reconsidered
Ilustracje przedstawiają kolejno:
Widok z Tell Gomel na pasmo górskie Maklub wyznaczające południową granicę Bitwy pod Gaugamelą, © Gaugamela Project / LoNAP
Widok na pasmo górskie Maklub z północy, © Gaugamela Project / LoNAP
Obraz panoramiczny z Tell Gomel w kierunku zachodnim - równina bitwy, © Gaugamela Project / LoNAP
Widok z przełęczy Gali Zerdak w kierunku południowym na równinę Nawkur, © Gaugamela Project / LoNAP
Widok na Tell Gomel z zachodu, © Gaugamela Project / LoNAP