prof. UJ w Zakładzie Historii Judaizmu i Literatur Żydowskich; pokój 29; e-mail: magdalena.ruta@uj.edu.pl
Absolwentka Instytutu Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz licznych kursów z zakresu historii i kultury języka jidysz, m.in. w Instytucie Studiów Żydowskich Uniwersytetu Wiedeńskiego (1991-1993), seminarium poświęconego językowi, kulturze i literaturze jidysz – Oxford Center for Yiddish Studies (1995), seminarium na temat literatury i języka jidysz w Strassburgu (2004), seminarium dla nauczycieli jidysz – Instytut Studiów Żydowskich Uniwersytetu Wileńskiego (2005). W 2001 roku obroniła na Wydziale Filologicznym UJ pracę doktorską pt. Dwujęzyczność i dwukulturowość w literaturze. Przypadek Kalmana Segala (promotor: prof. dr hab. Krystyna Pisarkowa). W 2012 roku uzyskała na tym samym wydziale stopień doktora habilitowanego za publikację Bez Żydów? Literatura jidysz w PRL o Zagładzie, Polsce i komunizmie, Kraków-Budapeszt 2012. Od roku 2019 na stanowisku profesora UJ.
Członkini następujących stowarzyszeń naukowych: Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich (od 1996, 2007-2018 sekretarz, 2018-2022 – prezeska, od 2022 członkini Zarządu); Komisja Historii i Kultury Żydów Polskich przy Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (od 2003; od 2016 – wiceprzewodnicząca); Polskie Towarzystwo Studiów Jidyszystycznych (od 2010; 2010-2016 członkini Zarządu, 2016-2019 – prezeska).
Sprawowane funkcje:
- w latach 2017-2021 członkini Kapituły Nagrody Schenkera IJUJ;
- od 2018 członkini Kapituły Nagrody im. J.A. Gierowskiego i Ch. Shmeruka;
- zastępca redaktora naczelnego pisma PTSŻ „Studia Judaica. Półrocznik” (od 2018; członek redakcji od 2016).
Współrealizatorka i kierowniczka następujących grantów:
- wykonawczyni w grancie NPRH 11H 16 0215 84 pt. Kanon literatury wspomnieniowej Żydów polskich, kierownik prof. Marcin Wodziński (2018-2022);
- wykonawczyni w grancie NPRH 11H 18 0376 86 pt. Łódzka awangarda jidysz, kierownik prof. Krystyna Radziszewska (2018-2023);
- wykonawczyni w grancie NPRH 2/H11/81/2012 pt. Kultura i literatura łódzkich Żydów 1918-1950. Krytyczna edycja źródeł, kierownik prof. Krystyna Radziszewska (2012-2018);
- kierowniczka grantu NPRH nr 0144/NPRH3/H31/82/2014, pt. Publikacja przekładu pracy M. Ruty „Bez Żydów? Literatura jidysz w PRL o Zagładzie, Polsce i komunizmie” (Kraków 2012, s. 453) w serii: Studies in Jewish Civilisation in Poland wydawanej przez Jagiellonian University Press (2014-2017);
- wykonawczyni w grancie NPRH nr 0134/NPRH2/H12/81/2013, pt. Pogromy. Przemoc kolektywna wobec Żydów na ziemiach polskich w XIX-XX wieku i jej wpływ na relacje polsko-żydowskie. Historia, pamięć, tożsamość, kierownik dr Artur Markowski (2013-2016);
- kierowniczka grantu Translation of Important Texts przyznanego przez Rothschild Foundation Europe (Hanadiv) na przygotowanie dwujęzycznej antologii poezji jidysz w powojennej Polsce pt. Nie nad rzekami Babilonu / Niszt baj di tajchn fun Bowl (2008-2011);
Laureatka następujących stypendiów i nagród:
- nagroda Rektora UJ III stopnia (2018);
- Professor Bernard Choseed Memorial Fellowship w YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku, USA, kwerenda biblioteczna (2008);
- stypendium im. Josepha Conrada (British Council) w Instytucie Studiów Żydowskich University College London na kwerendę biblioteczną (2004);
- roczne stypendium im. A. Krzyżanowskiego, Uniwersytet Jagielloński (2002-2002);
- stypendium Rządu Austrii oraz Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu na studia w Instytucie Studiów Żydowskich Uniwersytetu Wiedeńskiego (1991-1993);
Zainteresowania naukowe: dwujęzyczność w literaturze; literatura polsko-żydowska; historia nowoczesnej literatury jidysz, zwł. w powojennej Polsce; obraz Polski, relacje polsko-żydowskie w literaturze żydowskiej; literatura Zagłady; piśmiennictwo polskich pisarzy jidysz ocalałych w ZSRR (literatura uchodźcza z okresu II wojny światowej); przekład literacki.
Monografie
Without Jews? Yiddish Literature in People’s Republic of Poland on the Holocaust, Poland and Communism, Kraków, 2017, ss. 449.
Bez Żydów? Literatura jidysz w PRL o Zagładzie, Polsce i komunizmie, Wydawnictwo Austeria, Kraków-Budapeszt 2012, ss. 454.
Pomiędzy dwoma światami. O Kalmanie Segalu, Księgarnia Akademicka, Kraków 2003, ss. 225.
Tomy redagowane
Icchok Lejbusz Perec, Mgliste lata dzieciństwa. Wspomnienia z Zamościa, przekład, wstęp i opracowanie Magdalena Ruta, Warszawa 2022 [krytyczna edycja tekstów źródłowych].
Jidyszland: nowe przestrzenie, red. Monika Adamczyk-Garbowska, Joanna Degler, Magdalena Ruta, Warszawa 2022.
Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949), wybór, redakcja, opracowanie i wstęp Magdalena Ruta, Łódź 2018, ss. 360.
Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, red. Magdalena Ruta (wraz ze Stefanem Gąsiorowskim), Kraków 2017, ss. 326.
Niszt ojf di tajchn fun Bowl. Antologie fun der jidiszer poezje in nochmilchomedikn Pojln / Nie nad rzekami Babilonu. Antologia poezji jidysz w powojennej Polsce, wybór, przeł., wstęp i red. Magdalena Ruta, część jidysz pod red. Marka Tuszewickiego, Kraków 2012, ss. 480.
Under the Red Banner. Yiddish Culture in the Communist Countries in the Post-War Era, red. Magdalena Ruta (wraz z Elvirą Grözinger, Wiesbaden 2008, ss. 268.
Nusech Pojln. Studia z dziejów kultury jidysz w powojennej Polsce, red. Magdalena Ruta, Kraków-Budapeszt 2008, ss. 356.
Artykuły
Wprowadzenie, [w:] Icchok Lejbusz Perec, Mgliste lata dzieciństwa. Wspomnienia z Zamościa, przekład, wstęp i opracowanie Magdalena Ruta, Warszawa 2022, s. VII-LIV.
Plejtim 1939-1946: doświadczenie sowieckiego uchodźstwa we wspomnieniach twórców kultury polskiego Jidyszlandu, [w:] Jidyszland: nowe przestrzenie, red. Monika Adamczyk-Garbowska, Joanna Degler i Magdalena Ruta, Warszawa 2022, s. 680-718.
Portrety podwójne, 1939-1956: wspomnienia polskich Żydówek z sowieckiej Rosji, „Studia Judaica” 2021 t. 24: Kobieta żydowska – nowe badania i perspektywy badawcze, część 2, nr 2 (48), s. 491-533.
“We Were Slaves”: Deportation to a Soviet Forced Labor Camp during WWII as Depicted in the Memoirs of the Polish-Yiddish Writer Avrom Zak, “Jewish Quartelry Review” zima 2021, vol. 111, nr 1, s. 130-154.
Relacje polsko-żydowskie we wspomnieniach Awroma Zaka, jidyszowego twórcy „ocalałego na Wschodzie”. Rozpoznania wstępne, [w:] Kultura: literatura, sztuka i nauka w XX wieku, red. Zofia Trębacz, Warszawa 2020, s. 103-129 (seria: Stosunki polsko-żydowskie, t. 2).
Gułag poetów. Doświadczenie uchodźstwa, łagrów i tułaczki na terenie ZSRR w twórczości polskich pisarzy języka jidysz lat 1939–1949, [w:] Syberiada Żydów polskich. Losy uchodźców z Zagłady, red. Katarzyna Friedla i Lidia Jurek-Zessin, Warszawa 2020, s. 307-337.
(Nie)obecny w przekładzie – (nie)obecny w pamięci? Refleksje na temat najnowszych przekładów na język polski poezji Eliasza Rajzmana, szczecińskiego twórcy języka jidysz, „Rocznik Komparatystyczny / Comparative Yearbook” 2019, t. 9, s. 165-186.
Literatura jidysz w powojennej Łodzi – twórcy, teksty i konteksty [wstęp], [w:] Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949), red. Magdalena Ruta, Łódź 2018, s. XIII-XXIV.
Pogrom kielecki w jidyszowej twórczości polskich Żydów ocalałych z Zagłady, [w:] Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1: Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła, Warszawa 2018, s. 95-123.
„Asy czystej rasy”? Samuela Jakuba Imbera spojrzenie na relacje polsko-żydowskie, „Studia Judaica” 2018, t. 21, nr 2 (42), s. 253-278.
‘Nusekh Poyln’ and the ‘New Jewish Man’. The Image of the Jewish Communist in Yiddish Literature of Post-War Poland, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2018, nr 16, s. 133-142.
Słowo od tłumaczki drugiego rękopisu, [w:] Zalman Gradowski, Znajduję się w sercu piekła. Notatki więźnia Sonderkommando odnalezione w Auschwitz, przeł. Magdalena Ruta, Magdalena Siek, Oświęcim 2017, s. 159-163.
Jidyszowe źródła do badania historii i kultury częstochowskich Żydów w pierwszej połowie XX wieku. Rekonesans, [w:] Dzieje ludności żydowskiej w regionie częstochowskim w XIX i pierwszej połowie XX wieku, red. Jerzy Mizgalski, Janusz Spyra, Częstochowa 2017, s. 187-200.
Wprowadzenie do przekładu „Drzewa życia” (z Joanną Lisek), „Midrasz” 2016, nr 1, s. 10-14.
Słowo od tłumaczek (z Joanną Lisek), [w:] Chava Rosenfarb, Drzewo życia, tom pierwszy: Rok 1939, przeł. Joanna Lisek, Magdalena Ruta, red. Joanna Podolska, Łódź 2015, s. 547-550.
So kommen die Juden in Europe zurück. Antworten auf den Holocaust in der Lyrik polnischer Juden 1941–1948, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2015, nr 13, s.155–172.
Słoń Trombeser, czyli obecność Tuwima w kulturze jidysz powojennej Polski (1946-1968), [w:] Żydowskie konteksty Juliana Tuwima, red. Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin, 2015, s. 63-78.
The Earth Hurts Me: On the Poetry of Hadasa Rubin, [w:] Women Writers of Yiddish Literature. Critical Essays, red. Rosemary Horowitz, Jefferson, North Carolina, 2015, s. 208-229.
Przerwany wiersz. Literatura jidysz w powojennych Niemczech (artykuł recenzyjny), „Kwartalnik Historii Żydów” 2014, nr 4, s. 811-818.
Yiddish Culture in Poland after the Holocaust (z Joanną Nalewajko-Kulikov), [w:] Jewish Presence in Absence. The Aftermath of the Holocaust in Poland, 1944-2010, przeł. Grzegorz Dąbkowski, Jessica Taylor-Kucia, red. Monika Adamczyk-Garbowska, Feliks Tych, Jerusalem 2014, s. 327-352.
From Jewish Culture to Culture about Jews (z Moniką Adamczyk-Garbowską), [w:] Jewish Presence in Absence. The Aftermath of the Holocaust in Poland, 1944-2010, przeł. Grzegorz Dąbkowski, Jessica Taylor-Kucia, red. Monika Adamczyk-Garbowska, Feliks Tych, Jerusalem 2014, s. 823-846.
Responses to the Holocaust in Polish and Yiddish Literature (z Moniką Adamczyk-Garbowską), [w:] Jewish Presence in Absence. The Aftermath of the Holocaust in Poland, 1944-2010, przeł. Grzegorz Dąbkowski, Jessica Taylor-Kucia, red. Monika Adamczyk-Garbowska, Feliks Tych, Jerusalem 2014, s. 353-394.
„Nusech Pojln” czy „Jecijes Pojln”? Literackie dyskusje nad żydowską obecnością w powojennej Polsce (1945-1949), „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 2, s. 272-285.
Przyszłość należy do kobiet? Obraz kobiet w prozie Lili Berger na tle literatury jidysz w powojennej Polsce, [w:] Naruszone granice. O kondycji ludzkiej w dwóch przestrzeniach kulturowych – polskiej i żydowskiej XX wieku, red. Monika Szabłowska-Zaremba, Lublin 2013, s. 105-122.
Poyln, Poyln. Few Remarks on the Last Chapter of Yiddish Culture in Poland (1945-1968), „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 3 (247), s. 548-560.
Introduction, [w:] Nie nad rzekami Babilonu / Niszt af di tajch fun Bowl, wybór, przeł. i red. Magdalena Ruta, red. części jidysz – Marek Tuszewicki, Kraków 2012, s. XXXIII-XLVIII.
Żydowskie matki, żony i córki w literaturze jidysz powojennej Polski, [w:] Oblicza płci. Literatura, red. Małgorzata Karwatowska i Jolanta Szpyra-Kozłowska, Lublin 2012, s. 169-179.
„Cóż winna jest ziemia, że ciemne upiory są tutaj nieśmiertelne…” Polacy w powojennej literaturze jidysz (1945-1968)”, „Teksty Drugie” 2012, nr 1-2, s. 227-241.
„Tlomacke 13” in Erinnerungen von Schriftstellern und Journalisten jiddischer Sprache, “Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen” 2011, s. 11-32.
Kultura jidysz po II wojnie światowej (z Joanną Nalewajko-Kulikov), [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010, red. Feliks Tych i Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin 2011, s. 245-282.
Literatura polska i literatura jidysz wobec Zagłady (z Moniką Adamczyk-Garbowską), [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010, red. Feliks Tych i Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin 2011, s. 305-338.
Od kultury żydowskiej do kultury o Żydach (z Moniką Adamczyk-Garbowską), [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010, red. Feliks Tych i Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin 2011, s. 715-732.
Literatura miejscem negocjowania tożsamości? Obraz relacji polsko-żydowskich w pisarstwie Kalmana Segala na tle literatury jidysz, [w:] Żydowski Polak, polski Żyd. Problem tożsamości w literaturze polsko-żydowskiej, red. Alina Molisak i Zuzanna Kołodziejska, Warszawa 2011, s. 112-127.
„Słyszę oczyma, widzę palcami, czuję ciałem pozbawionym skóry”. Poezja Hadasy Rubin z lat 1953-1957, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, red. Joanna Lisek, Wrocław 2010, s. 257-282.
Tu jest nasza Jerozolima – Jerozolima obłąkanych. O pisarstwie Kalmana Segala, [w:] Ślady obecności, red. Sławomir Buryła i Alina Molisak, Kraków 2010, s. 187-212.
A Tale of the Murdered Shtetl: The Image of the Shtetl in Yiddish Literature in Post-War Poland, “European Judaism. A Journal for the New Europe” jesień 2009, t. 42, No. 2, s. 129-144.
Z dziejów leksykografii polsko-żydowskiej – czyli o potrzebie stworzenia nowego słownika dla Polaków, [w:] Ewa Geller, Jidyszland: polskie przestrzenie, Warszawa 2008, s. 85-103.
„Przez cień i blask”. Twórczość poetycka Binema Hellera w Polsce Ludowej (1947-1957), [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. IV, red. Krzysztof Pilarczyk, Kraków 2008, s. 407-422.
The Principal Motifs in Yiddish Literature in Poland (1945-1949): Preliminary Remarks, [w:] Under the Red Banner. Yiddish Culture in the Communist Countries in the Post-War Era, red. Elwira Grözinger i Magdalena Ruta, Wiesbaden 2008, s. 165-183.
The Image of Homeland in the Poetry of Polish Jews Rescued in the East (1939-1949), [w:] Jews and Slavs, seria: Jews, Poles and Russians. Jewish-Polish and Jewish-Russian Contacts, t. 21, red. Wolf Moskovich i Irena Fijałkowska, Jerusalem-Gdańsk 2008, s. 151-172.
Der Einfluss von politischen Veränderungen auf die jiddische Kultur in Polen in den Jahren 1946–1949 im Spiegel der Monatschrift „Yidishe Shriftn”, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2007, nr 5, s. 65-75.
Yiddish Literature and Communism in Postwar Poland: The Poetry of Kalman Segal, Moshe Shklar and Paltiel Tsibulski, [w:] Iggud: Selected Essays in Jewish Studies, vol. 3: Languages, Literatures, and Arts, red. Tamar Alexander i in., Jerusalem 2005, s. 35-56.
„Mogę zaprzeczać istnieniu Boga, ale nie mogę przestać być Żydem…” Problem tożsamości w powieściach „Dwór” i „Spuścizna” Isaaca Bashevisa Singera, [w:] Biłgoraj, czyli raj. Rodzina Singerów i świat, którego już nie ma, red. Monika Adamczyk-Garbowska i Bogusław Wróblewski, Lublin 2005, s. 193-206.
„Taniec demonów”, czyli wizja świata w literackie biografii Hinde Ester Kreitman, [w:] Biłgoraj, czyli raj. Rodzina Singerów i świat, którego już nie ma, red. Monika Adamczyk-Garbowska i Bogusław Wróblewski, Lublin 2005, s. 149-160.
Preliminary Remarks on Yiddish Culture in Poland, 1945-1968, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2004, nr 2, s. 61-70.
In Quest of Identity – Kalman Segal, [w:] Jews in Silesia, red. Marcin Wodziński i Janusz Spyra, Kraków 2001, s. 307-320.
Przekłady literackie z języka jidysz (wydania książkowe)
Chawa Rosenfarb, Listy do Abraszy, w przygotowaniu do druku w 2023 roku (przekład J. Degler, I. Stempin, M. Tuszewicki, A. Ciałowicz, N. Krynicka, M. Ruta).
Icchok Lejbusz Perec, Mgliste lata dzieciństwa. Wspomnienia z Zamościa, przekład, wstęp i opracowanie Magdalena Ruta, Warszawa 2022.
Chawa Rosenfarb, Bociany. Opowieść o sztetlu, red. Joanna Podolska, Łódź 2021 (przekład J. Degler, I. Stempin, M. Ruta).
Chawa Rosenfarb, Między miasteczkiem a Łodzią. Opowieść o miłości, red. Joanna Podolska, Łódź 2020 (przekład J. Degler, I. Stempin, M. Ruta).
Mojsze Szklar, Kiedy ziemia płonęła, Kraków 2019.
Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949), red. Magdalena Ruta, Łódź 2018 (przekład 107 z 310 stron).
Ojzer Warszawski, Szmuglerzy (z Moniką Adamczyk-Garbowską), wstęp Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta, Sochaczew-Lublin 2018, s. 17-295.
Zalman Gradowski, Znajduję się w sercu piekła. Notatki więźnia Sonderkommando odnalezione w Auschwitz, Oświęcim 2017, ss. 163 (przeł. z Magdaleną Siek. Przekład autorstwa M. Ruty: s. 61-153, tj. 67% tekstu).
Chava Rosenfarb, Drzewo życia, tom trzeci: Lata 1942-1944 [wydanie krytyczne powieści] (przeł. z Joanną Lisek, Markiem Tuszewickim, Natalią Krynicką), red. Joanna Podolska, Danuta Szajnert, Łódź 2017, s. 605.
Chava Rosenfarb, Drzewo życia, tom drugi: Lata 1940-1942 [wydanie krytyczne powieści] (przeł. z Markiem Tuszewickim, Natalią Krynicką, Joanną Lisek), red. M. Ruta (z Joanną Podolską i Danutą Szajnert), Łódź 2016, ss. 631.
Chava Rosenfarb, Drzewo życia, tom pierwszy: Rok 1939 [wydanie krytyczne powieści] (przeł. z Joanną Lisek), red. Joanna Podolska, Łódź 2015, ss. 560.
Nie nad rzekami Babilonu. Antologia poezji jidysz w powojennej Polsce / Niszt af di tajch fun Bowl. Antologie fun der jidiszer poezjie i nochmilchomedikn Pojln, wybór, przeł., red. i wstęp Magdalena Ruta, Kraków 2012, ss. 480.
Josif Burg, Okruchy (wybór opowiadań), Sejny 2001, ss. 189.
„I stopped liking the country I was born in - the motherland”. Nostalgia and anti-nostalgia in the works of Kalman Segal, Muzeum POLIN: GEOP WORKSHOP Between Experience and Memory: Refuge and Asylum in Polish-Jewish History, Politics, and Culture (4-06.IX.2023)
Podwójny portret, 1939-1956. Wspomnienia polskich Żydówek z sowieckiej Rosji, ogólnopolska konferencja naukowa: Kobieta żydowska – nowe badania i perspektywy badawcze, Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich (IV 2021).
Relacje polsko-żydowskie we wspomnieniach Awroma Zaka, jidyszowego twórcy „ocalałego na Wschodzie”. Rozpoznania wstępne, ogólnopolska konferencja naukowa: Związani historią. Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach polskich, Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma w Warszawie (XI 2018).
Fate of the Polish Jews in the Soviet Union (1939-1945) as presented in literature of Polish-Yiddish writers saved in the East, międzynarodowe warsztaty GEOP: Deported, Exiled, Saved. History and Memory of Polish Jews in the Soviet Union, 1940-1959, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie (X 2018).
Knekht zaynen mir geven. Deportation to Soviet Forced Labor Camp during WW2 as Presented in Memoirs of Polish-Yiddish Writer Avrom Zak, XI Międzynarodowy Kongres European Association for Jewish Studies (EAJS): Searching for Roots of Jewish Tradition, Kraków, Uniwersytet Jagielloński (VII 2018).
Nusekh Poyln and the „new Jewish man”. The image of the Jewish communist in Yiddish literature of post-war Poland, międzynarodowa konferencja: New Approaches to the History of the Jews under Communism, Institute of Contemporary History, Czech Academy of Sciences w Pradze (V 2017).