„Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich”, red. Edyta Gawron, Michał Galas, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022

Tysiąc lat historii żydowskiej społeczności Krakowa – w jednej książce. Monografia, na którą Kraków czekał od pokoleń.

Szczycimy się faktem, że uciekający z całej Europy przed prześladowaniami Żydzi znaleźli schronienie w Polsce – w Po-lin, „miejscu, w którym mogli odpocząć”. Ale co poza tym wiemy o historii Żydów w jednym z pierwszych miejsc ich osadnictwa, w Krakowie? Monumentalna i jednocześnie wciągająca opowieść o krakowskiej społeczności żydowskiej wypełnia białą plamę w polskiej historiografii.

W obszernej i ilustrowanej pracy autorzy prowadzą czytelnika przez żydowskie dzieje począwszy od średniowiecza i pierwszych przybywających do Krakowa grup Żydów. Wyjaśniają powody przenosin do Kazimierza, opisują rozwój żydowskiego Krakowa w „złotym wieku” ery Jagiellonów, udział Żydów w polskim ruchu narodowym czasów rozbiorów i ich rolę w odrodzeniu Polski. Gwar krakowskich ulic był przez stulecia niepowtarzalną polifonią jidysz, hebrajskiego i polskiego. Temu, jak umilkł, poświęcone są rozdziały dotyczące czasu Zagłady. Monografię kończy część odnosząca się do odrodzenia życia żydowskiego po wojnie i prób przywrócenia pamięci o żydowskim Krakowie.

Na kartach książki znajdziemy też informacje o życiu codziennym i wiele nieoczywistych wątków dotyczących społeczności żydowskiej, jak jej kontakty z dworem królewskim czy barwny obraz półświatka. Poznamy wielkich kabalistów i słynnych rabinów, specyfikę ruchów mesjańskich, chasydyzmu i „żydowskiego oświecenia”. Dowiemy się także o działalności organizacji Żydów krakowskich poza granicami Polski.

Zastanawiając się nad tytułem książki, chcieliśmy podkreślić wielowątkowość dziejów Żydów krakowskich i zróżnicowanie samej społeczności. To nie jest tylko historia Żydów z centrum Krakowa, lecz także z przyłączanych do niego miast i przedmieść. To nie tylko tradycyjni Żydzi religijni mówiący w jidysz, ale też zasymilowana inteligencja tworząca w języku polskim. To nie tylko muzyka klezmerska, spektakle i filmy w jidysz, lecz również dzieła światowej literatury i kina. To wreszcie także Żydzi, którzy urodzili się w Krakowie, ale w rożnych okolicznościach z niego wyjechali, czy też wyemigrowali z Polski. Tak więc nie tylko Kroke – mówią Redaktorzy książki.

Z recenzji publikacji:

Redaktorom i autorom udało się przedstawić w sposób syntetyczny długą historię Żydów w Krakowie i okolicy. Poszczególne rozdziały zostały napisane przez uznanych ekspertów w tej dziedzinie i są zarówno szczegółowe, jak i wszechstronne.

prof. Antony Polonsky

Książka dokumentuje jakże niełatwe losy Żydów krakowskich, a mimo wszystko nastraja nas optymizmem. Dzieje się tak, ponieważ dziedzictwo żydowskiej społeczności jest silniejsze od największych nawet kataklizmów.

prof. dr hab. Łukasz T. Sroka

Autorki i autorzy publikacji (w kolejności alfabetycznej): prof. dr hab. Czesław Brzoza, dr hab. Michał Galas prof. UJ, dr Edyta Gawron, dr hab. Stefan Gąsiorowski prof. UJ, dr Anna Jakimyszyn-Gadocha, prof. dr hab. Adam Kaźmierczyk, dr Alicja Maślak-Maciejewska, dr Przemysław Zarubin.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Publikacja dofinansowana ze środków Związku Krakowian w Izraelu.