W serii „Żydzi. Polska. Autobiografia”, która powstaje dzięki wysiłkowi tłumaczy ze wszystkich ośrodków studiów żydowskich w Polsce pod kierunkiem Katedry Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego we współpracy z Muzeum Żydów Polskich POLIN i Wydawnictwem Naukowym PWN, ukazały się dwie publikacje przetłumaczone i przygotowane przez naszych pracowników.

„Szlojme od reb Chaima. Obraz życia żydowskiego na Litwie”

Tytuł oryginalny: Szlojme reb Chaims. A bild fun jidiszn lebn in der Lite
Autor: Mendele Mojcher-Sforim
Tłumaczenie z języka jidysz: Marek Tuszewicki
Wstęp i opracowanie: Marek Tuszewicki
Redakcja naukowa tomu: Joanna Degler
Redakcja wydawnicza: Jolanta Rudzińska
Recenzent: Maciej Tomal

„Szlojme od reb Chaima” to powieść autobiograficzna Szolema Abramowicza, znanego czytelnikom pod pseudonimem Mendele Mojcher-Sforim. Wspomnienia jednego z najważniejszych współczesnych pisarzy żydowskich koncentrują się na okresie dorastania chłopca z dobrego domu w gminach litewskiej prowincji. Jest to portret małomiasteczkowej społeczności połowy XIX w., odmalowany z charakterystyczną dla Mendelego dbałością o szczegóły etnograficzne. Jednakże w odróżnieniu od wcześniejszych powieści tego autora, znanych z ciętej satyry towarzyszącej krytyce stosunków społecznych, obraz wyłaniający się z autobiografii przepełnia nostalgia. Czytelnik otrzymuje do rąk świadectwo niegdysiejszego świata, ukazujące jego głęboką różnorodność, dni radosne i dni dotknięte grozą życiowych dramatów, postawy ludzi zamożnych i ubogich, codzienność kobiet i mężczyzn. Tytułowy Szlojmele zderza się z normami narzucanymi przez społeczność i początkowo bardzo dobrze odnajduje się w stworzonych przez nie formach (jako uczeń czy student szkoły talmudycznej). Z biegiem czasu ulega jednak pokusom odkrywania tego, co wykracza poza granice tradycji.

Powieść autobiograficzna Abramowicza, „Szlojme od reb Chaima”, pisana w latach 1899–1912, jest obecnie uważana za główne źródło informacji na temat jego dzieciństwa i rodziny (autentyczność przedstawionych tam wydarzeń potwierdzili uznani badacze literatury żydowskiej: Max Weinreich, Szmuel Niger, David Aberbach, Jan Schwartz).

„Mgliste lata dzieciństwa: wspomnienia z Zamościa”

Tytuł oryginalny: Majne zichrojnes
Autor: Icchok Lejbusz Perec
Tłumaczenie z języka jidysz: Magdalena Ruta
Wstęp i opracowanie: Magdalena Ruta
Redakcja naukowa tomu: Marek Tuszewicki
Redakcja wydawnicza: Jolanta Rudzińska
Recenzent: Krystyna Radziszewska

Pierwszy tom swoich wspomnień Perec – jeden z najsłynniejszych pisarzy jidysz, opublikował w 1913 roku pt. Majne zichrojnes [Moje wspomnienia]. Z powodu śmierci nie zdążył napisać kolejnych tomów. We wstępie określił je jako przede wszystkim klucz do swoich dzieł. Książka zawiera dziewięć rozdziałów koncentrujących się na okresie dzieciństwa i młodości, przedstawia rozwój intelektualny i emocjonalny pisarza. Perec skupia się na procesie swojego kształcenia – tradycyjnej nauce w chederze i bejt-midraszu, ale również na wpływie edukacji mniej formalnej – poprzez własne lektury, kontakt z nie-Żydami, wpływ haskali. Opisując zdarzenia ze swojej biografii, tworzy barwne portrety postaci i miejsc ze wczesnego okresu swego życia (Zamość i Szczebrzeszyn). Główne powody, dla których warto przetłumaczyć wspomnienia tego autora, są następujące: z perspektywy żydowskiej ukazane są tam warunki życia w Polsce w okresie zaborów, powstanie styczniowe oraz relacje polsko-żydowskie; jego wspomnienia przedstawiają modelową biografię żydowskiego chłopca, który przechodzi drogę od dzieciństwa warunkowanego tradycją i religią do młodości, będącej okresem otwierania się na postawy oświeceniowe i wpływy zewnętrzne.