Żydowskie Muzeum Galicja zaprasza do udziału w czwartej, filmowej edycji projektu „(Nie)rozłączni. Trudne tematy w relacjach polsko-żydowskich”.
„Jakie to dziwne słowo, Żyd – pisze Tadeusz Konwicki – przed wymówieniem tego słowa jest zawsze jakaś krótka chwila lęku" (T. Konwicki, Bohiń, Warszawa 1987, str. 154.) Wymawiamy jednak to słowo, przyglądamy się żydowskiej kulturze, tradycji i religii, i staramy się rewidować dotyczące ich mity. Polskie kino również ma w tym swój istotny udział, choć filmy, w których pojawiają się szeroko rozumiane „wątki żydowskie”, nie należą do obrazów łatwych – zarówno w odbiorze, jak i w realizacji. Akcja zdecydowanej większości powstałych w Polsce obrazów fabularnych, które, choćby w marginalny sposób, dotykają polsko-żydowskiej koegzystencji, rozgrywa się w trakcie II wojny światowej. Sytuacja graniczna wyostrza wszelkie nastawienia i postawy, nie zostawia miejsca na neutralność, zmusza do podejmowania decyzji, których skutków nie da się cofnąć. Polscy twórcy, sięgając do tego okresu, konfrontują swoich widzów z wiedzą, która niekoniecznie pokrywa się z powszechnie obowiązującą, chętnie przyjmowaną przez większość społeczeństwa narracją o narodzie Sprawiedliwych, masowo i bez wahania ratującym zagrożonych Zagładą ludzi. Zdecydowanie słabiej reprezentowanym w polskiej kinematografii, choć nie mniej istotnym wątkiem, jest stosunek polskiego społeczeństwa do wydarzeń tzw. Marca 1968 i będącej jego konsekwencją wymuszonej emigracji kilkunastu tysięcy polskich obywateli żydowskiego pochodzenia. Prawie w ogóle zaś nie mówi się w polskim filmie o powojennych pogromach i postawach polskich sąsiadów wobec Ocalonych wracających po wojnie z kryjówek, gett i obozów do miejsc, w których niegdyś mieszkali.
Kolejną, czwartą już edycję projektu „(Nie)rozłączni. Trudne tematy w relacjach polsko-żydowskich” poświęcamy polskiemu kinu. Zaprezentujemy osiem filmów, z których trzy – „Świadectwo urodzenia” Stanisława Różewicza, „Długa noc” Janusza Nasfetera i „Jeszcze tylko ten las” Jana Łomnickiego – są opowieściami z czasu Zagłady; dwa kolejne – „Marcowe migdały” Radosława Piwowarskiego i „1968. Szczęśliwego Nowego Roku” Jacka Bromskiego – mówią o Marcu 1968; jeden – dokumentalny obraz Michała Jaskulskiego i Lawrence’a Loewingera „Przy Planty 7/9” (2016) – opowiada o pogromie kieleckim i mechanizmach wypierania tragicznych wydarzeń przez polską społeczność; wreszcie dwa ostatnie – „Pokłosie” (2012) Władysława Pasikowskiego i „Wesele” (2021) Wojciecha Smarzowskiego – portretują nie tyle Zagładę, ile współczesną pamięć o niej. Sportretowane na kinowym ekranie sytuacje zmuszają do refleksji, zachęcają do rewizji obiegowych przekonań, choć nie zawsze – ze względu na obowiązującą w PRL cenzurę oraz wiele innych uwarunkowań, obecnych także po 1989 roku – autorzy poszczególnych dzieł nie mogli wprost mówić o tym, co wciąż jest niewygodne, trudne, bolesne i wstydliwe. Czasem to, co najważniejsze, okazuje się być ukryte „między kadrami”, lekko zasugerowane, zaznaczone symbolem lub metaforą.
Każda z projekcji zostanie poprzedzona wprowadzeniem dr Joanny Preizner – filmoznawczyni i autorki wielu publikacji na temat relacji polsko-żydowskich w polskim kinie.
Miejsce projekcji: Żydowskie Muzeum Galicja w Krakowie, ul. Dajwór 18.
Partnerzy projektu:
Fundacja Kamera Dawida
Warszawski Festiwal Filmów o Tematyce Żydowskiej
Instytut Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Program
30 marca 2022, godz. 18.00
„Świadectwo urodzenia”
reż. Stanisław Różewicz, 1961
Trzy nowelowe opowieści, troje dziecięcych bohaterów – dwóch polskich chłopców i żydowska dziewczynka. Każde z nich w wyniku wojny doświadcza straty i zostaje zmuszone do przedwczesnej dojrzałości. Sytuacja Mireczki jest jednak diametralnie odmienna od doświadczeń jej polskich rówieśników. Oni, mimo dramatu, który staje się ich udziałem, wciąż mają prawo do własnej tożsamości i miejsca w społeczeństwie. Niepewnym warunkiem przetrwania dziewczynki jest natomiast konieczność wiarygodnego zaprzeczenia własnemu pochodzeniu i umiejętność wtopienia się we wrogi jej świat.
27 kwietnia 2022, godz.18.00
„Długa noc”
reż. Janusz Nasfeter, 1967, prem. 1989
Jeden z najdłuższych polskich „półkowników” – filmów odłożonych na półkę ze względu na niecenzuralne treści. Zima 1943 roku. Niemieccy zarządcy miasta ogłaszają stan wyjątkowy – nikomu nie wolno do odwołania opuszczać domów. Tymczasem mieszkańcy niedużej kamienicy orientują się, że jeden z ich sąsiadów udzielił schronienia uciekinierowi z getta. Ludzie stają przed decyzją – wydać Żyda i pozbyć się kłopotu, czy milczeć ryzykując śmierć? A jeśli milczeć – to za jaką cenę?
25 maja 2022, godz. 18.00
„Jeszcze tylko ten las”
reż. Jan Łomnicki, 1991
Zamożna niegdyś doktorowa sowicie opłaca swoją dawną praczkę, by ta wyprowadziła z getta i umieściła u swojej rodziny na wsi jej jedyną córkę. Kuglawcowa niechętnie, motywowana wyłącznie względami finansowymi, wywozi dziewczynkę z miasta, ale w trakcie drogi stopniowo przywiązuje się do powierzonego jej dziecka. Przed nimi „jeszcze tylko ten las”, gdy w trakcie spotkania z niemieckim żandarmem Rutka gubi rodzinną fotografię, ujawniającą jej żydowską tożsamość…
29 czerwca 2022, godz. 18.00
„Marcowe migdały”
reż. Radosław Piwowarski, 1989
Wiosna 1968 roku, małe miasteczko gdzieś na Dolnym Śląsku. Maturzyści z miejscowego liceum organizują prywatki, zakochują się, chodzą na wagary, ściągają na klasówkach i, wbrew szarzyźnie i absurdom PRL – cieszą się życiem i młodością. W ich egzystencję nagle i brutalnie wdziera się Marzec, stawiając ich przed koniecznością opowiedzenia się po którejś ze stron politycznego sporu, niszcząc przyjaźnie i zmuszając do trudnych pożegnań.
27 lipca 2022, godz.18.00
„1968. Szczęśliwego Nowego Roku”
reż. Jacek Bromski, 1992
Udana próba kina politycznego. Wiosna 1968 roku, Warszawa. Walka o wpływy na szczytach komunistycznej władzy jest tłem rozwijającej się miłości pary młodych bohaterów, którzy angażują się w studencki protest. Zarówno oni, jak i ich rodzice, zapłacą za to wysoką cenę, a żydowskie pochodzenie, które dotąd zdawało się nie mieć większego znaczenia, okaże się czynnikiem determinującym ich dalsze losy.
28 września 2022, godz.18.00
„Pokłosie”
reż. Władysław Pasikowski, 2012
Początek XXI wieku, przeciętna polska wieś. Z Ameryki po 20 latach nieobecności przyjeżdża Franciszek Kalina, zaalarmowany niepokojącymi wiadomościami na temat dziwnego zachowania młodszego brata, który skłócił się nie tylko ze swoją rodziną, ale także z sąsiadami, wśród których rodzina Kalinów żyła od pokoleń. Powodem konfliktu okazują się uporczywe próby Józka przywrócenia pamięci o żydowskich mieszkańcach wsi, po których obecności miejscowi starannie zatarli wszelkie ślady. Jak się wkrótce okaże – zacierając tym samym także pamięć o własnym udziale w Zagładzie.
26 października 2022, godz.18.00
„Przy Planty 7/9”
reż. Michał Jaskulski, Lawrence Loewinger, 2016
Przy ul. Planty 7/9 w Kielcach stoi dwupiętrowy, nieduży dom. Tuż po wojnie mieściła się w nim siedziba komitetu żydowskiego, w którym schroniło się kilkudziesięciu Ocalonych z Holokaustu. 4 lipca 1946 mieszkańcy miasta, podburzeni plotką o porwaniu przez Żydów polskiego chłopca, przy udziale miejscowej milicji, żołnierzy i funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, zabili ponad 40 osób. Kilkadziesiąt lat później Bogdan Białek – psycholog, katolik, społecznik – próbuje przywołać pamięć o tych wydarzeniach i zrozumieć, co oznaczają dla współczesnych kielczan. I nie tylko dla nich.
30 listopada 2022, godz.18.00
„Wesele”
reż. Wojciech Smarzowski, 2021
To nie są Bronowice, ale i na tym weselu pojawiają się duchy. Duchy tych, o których nie sposób nie pamiętać, choć się nie chce. Były tu zawsze, ale teraz, w ścisku weselnej sali, przy dźwiękach skocznej muzyki, przy biesiadnym stole – ich obecność staje się coraz bardziej wyczuwalna, coraz wyraźniejsza, zakłócając rytm pozornie radosnej zabawy. Wspólnej historii nie sposób dłużej ignorować, zwłaszcza że to, co zdarzyło się tutaj osiemdziesiąt lat wcześniej, nieopłakane i nieprzepracowane, wciąż wpływa na decyzje, zachowania, emocje i uczucia tych, którzy zostali.